بنیاد عبدالرحمن برومند

برای حقوق بشر در ایران

https://www.iranrights.org
امید، یادبودی در دفاع از حقوق بشر در ایران
یک سرگذشت

جواد گنجی خانلو

درباره

ملیت: ايران
مذهب: احتمال قوی اسلام
وضعیت تأهل: نامعلوم

مورد

تاریخ کشته‌شدن: ۲۰ خرداد ۱۳۷۱
محل: مشهد، استان خراسان/ خراسان رضوی، ايران
نحوه کشته‌شدن: نحوه اعدام نا‌مشخص
اتهامات: جرم نا‌مشخص

ملاحظات

خبر اعدام آقای جواد گنجی خانلو و سه نفر دیگر* توسط روزنامه کیهان در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۷۱منتشر شد. به علاوه، اطلاعات درباره اعدام آقای گنجی خانلو در گزارش نماینده ویژه کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۷۱ منتشر شده است. عنوان این گزارش چنین است: "گزارش نهایی درباره شرایط حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران توسط نماینده ویژه کمیسیون حقوق بشر، آقای رینالدو گالیندو پول، پیرو قطعنامه کمیسیون در ۴ مارس ۱۹۹۲ (۶۷/۱۹۹۲)." این گزارش دربرگیرنده نامه‌ای است که در تاریخ ۳ آذر ۱۳۷۱ توسط نماینده دائمی جمهوری اسلامی ایران در رابطه با اعدام آقای جواد گنجی خانلو و سه نفر دیگر به سازمان ملل ارائه شده است.

شورشهای زاغه نشینان مشهد در بهار سال ۱۳۷۱ و اعدامهایی که به دنبال داشت توسط سازمانهای حقوق بشر نظیر عفو بین‌الملل (در ۲۵ خرداد ۱۳۷۱) و کمیته حقوقدانان حقوق بشر ("نظام قضایی جمهوری اسلامی" اردیبهشت ۱۳۷۲) نیز گزارش شده‌اند. روزنامه "کریستیان ساینس مانیتور" بر مبنای گزارش آسوشیتد پرس در شماره دوم جون ۱۹۹۲ خود به تشریح شورشها پرداخته است. اطلاعات تکمیلی توسط فردی که در آن زمان در مشهد اقامت داشت در اختیار بنیاد برومند گذاشته شده است.

به دنبال وقایعی که در اعتراض به اقدامات مقامات توسط مردم خشمگین رخ داد، در بهار سال ۱۳۷۱ تظاهراتی اعتراض آمیز در بسیاری از شهرهای ایران از جمله شیراز، اراک، و مشهد برپا گردید. این تظاهرات که طی آن چندین نفر کشته شدند به دستگیری صدها نفر و اعدام دست کم هشت نفر منجر شد.

آتش شورشهای ۹ خرداد مشهد که خبرش را رادیو تهران اعلام کرد، به خاطر تلاش مقامات شهرداری برای تخریب ساختمانهای غیرمجاز و تخلیه اجباری ساکنان آنها شعله‌ور گردید. بنابر گزارش آسوشیتد پرس، دولت "بولدوزرها را برای تخریب بناهایی فرستاده بود که به تصرف عدوانی درآمده و ده‌ها هزار کارگر شاغل در کارخانجات اطراف را سکنی داده بودند." زاغه‌نشینان خشمگین در شهر به تظاهرات پرداخته و ساختمانهای دولتی را به آتش کشیده و تخریب کردند. یکی از ساکنان مشهد همسایه‌ای را به خاطر دارد که در فرار از صحنه شورشها، جایی که نیروهای انتظامی به طرف مردم تیراندازی می‌‌کردند، به همسایگی آنها بازگشته بود.

نماینده ویژه سازمان ملل به گزارشی اشاره کرد که برمبنای آن "در روز ۹ خرداد ۱۳۷۱، در طول وقایع و تظاهرات مشهد در استان خراسان، اعضای سپاه پاسداران انقلاب و سایر نیروهای انتظامی با شدت عمل بیش از حد به مقابله برخاستند و به روی تظاهرکنندگان آتش گشودند." عفو بین الملل نیز از کشته شدن چندین نفر و دستگیری ۳۰۰ نفر خبر داد.

کمتر از دو هفته بعد از شورشهای مشهد، عفو بین الملل گزارش داد که چهار نفر که در رابطه با شورشهای ۹ خرداد دستگیر شده بودند، به مرگ محکوم شده و اعدام شده‌اند. این گزارش که برمبنای اطلاعیه رادیو تهران در روز ۲۰ خرداد ارائه شده بود، حاکی از محکومیت تعداد زیادی از مردم به زندانهای طویل المدت و شلاق و در انتظار حکم بودن بسیاری دیگر بود. عفو بین الملل همچنین از گزارشات تایید نشده دیگری خبر داد که برمبنای آنها تعداد واقعی اعدامها به مراتب بیشتر گزارش شده‌ بودند.

بیانات عمومی مقامات قضایی و مذهبی ایران به دنبال این وقایع حاکی از به کارگیری عامدانه نیروی مرگبار برای آرام کردن تظاهرکنندگان بودند. روزنامه نیمه رسمی کیهان در روز ٤ تیرماه توصیه‌های یک روحانی عالیرتبه، حجت الاسلام حائری، به مقامات نظامی را که در نماز جمعه شیراز ایراد شد، چنین نقل کرد: "شما نباید در مقابل دشمنان صبور باشید. باید فورا به آنها شلیک کنید. ... احکام اسلامی روشن هستند. نیازی به دادگاه و تحقیقات نیست. من همان شب بعد از واقعه به دادستان گفتم که بهتر است چند نفری را فورا در نقاط مختلف شهر اعدام کرد تا اینکه ده نفر را فردا اعدام کنید" (گزارش کمیته حقوقدانان). آژانس خبری رسمی ایرنا دستورات مقامات بالاتر را چنین گزارش کرده است: مشکل آفرینان را یافته و مثل علف هرز درو کنید (گزارش کمیته حقوقدانان). عفو بین الملل به نقل قولی از رئیس قوه قضاییه، آیت الله یزدی، اشاره ‌کرد که روندی خارق العاده را اعلام کرده بود مبنی بر آنکه "عدالت قاطع و سریع برای مجازات شورشگران [در مشهد] اعمال خواهد شد" (به نقل از رویتر در ۱۱خرداد ۱۳۷۱).

سازمانهای حقوق بشر رفتار سرکوبگرانه دولت ایران در مقابل معترضان و بی‌توجهی‌اش نسبت به استانداردهای بین المللی در روند قضایی که به اعدام آقای جواد گنجی خانلو و سایرین تنها ده روز پس از شورشها انجامید را محکوم کردند. کمیته حقوقدانان برای حقوق بشر نوشت: "شهروندان مستقل احساس نگرانی می‌کنند چرا که نمی‌توانند واکنش مقامات نسبت به شرایط متشنج یا اغتشاش عمومی را پیش بینی کنند. مورد اخیر تظاهرات در مشهد، شیراز، و سایر شهرها بیانگر این مطلبند. چیزی که با یک رخداد شهری شروع شد، به یک واقعه اساسی مبدل گردید چرا که مقامات برای برقراری نظم آمادگی استفاده از ابزارهای غیرمرگبار را نداشتند."

دستگیری و بازداشت

آقای جواد گنجی خانلو به همراه سه نفر دیگر روز ۹ خرداد ۱۳۷۱در مشهد و در رابطه با شورشهای آن شهر دستگیر شد.

دادگاه

بنابر نامه‌ نماینده دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل به تاریخ سوم آذرماه ۱۳۷۱، آقای جواد گنجی خانلو و سه نفر دیگر در استان خراسان طی جلسات دادگاهی که یک ماه ادامه داشت، محاکمه شدند. این نامه اطلاع دیگری درباره جلسات دادگاه آقای گنجی خانلو به دست نمی‌دهد.

اتهامات

بنابر گزارش روزمامه کیهان، اتهامات آقای جواد گنجی خانلو عبارت بودند از: "دارای ١٥ فقره سابقه از جمله چاقوکشی شرب و خصر و سرقت و مواد مخدر. نامبرده اکثر دوران عمر خود را در زندان سبری کرده و سرکرده اوباش یکی از محله‌ای شهر مشهد بوده است."

دولت ایران در نامه سوم آذرماه ۱۳۷۱، آقای جواد گنجی خانلو را به داشتن محکومیتهای پیشین (سوء سابقه) متهم کرده است. این نامه همچنین او را به "قتل، سرقت، و حمله" متهم کرده است. اما هیچ اطلاع معینی از تاریخ، قربانیان، یا شرایطی که قتل صورت گرفته، به دست نمی‌دهد.

در شرایطی که حداقل تضمینهای دادرسی رعایت نمی‌شود و متهمین از یک محاکمه منصفانه محرومند، صحت جرایمی که به آنها نسبت داده می‌شود مسلم و قطعی نیست. سازمانهای بین المللی حقوق بشراشاره به گزارشهایی می‌کنند دال بر اینکه مقامات جمهوری اسلامی به مخالفین سیاسی خود اتهامات کاذبی از قبیل قاچاق مواد مخدر یا ارتکاب جرائم عمومی و جنسی نسبت داده وآنان را همراه با محکومین غیر سیاسی دیگر اعدام می‌نمایند. هر سال، صدها نفر در دادگاه‌های جمهوری اسلامی به اتهام ارتکاب جرائم عمومی محکوم می‌شوند. شمار افرادی که بر اساس اینگونه اتهامات کاذب به اعدام محکوم شده‌اند معلوم نیست.

مدارک و شواهد

در نامه‌ نماینده دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل به تاریخ سوم آذرماه ۱۳۷۱ذکر شده است که آقای جواد گنجی خانلو و سه نفر دیگر به انجام قتل، سرقت، و حمله اعتراف کرده‌اند.

سازمانهای بین المللی حقوق بشر بارها دولت جمهوری اسلامی ایران را به خاطر اعمال سیستماتیک شکنجه‌های شدید و استفاده از سلولهای انفرادی جهت گرفتن اعتراف از زندانیان محکوم کرده‌اند و صحت اعترافاتی که تحت فشار از متهمان گرفته شده است را مورد پرسش قرار داده‌اند. سازمانهای حقوق بشر همچنین به روند نفی و بازپس گیری اعترافات و توبه زندانیانی که آزاد شده‌اند نیز اشاره کرده‌اند.

دفاعیات

از دفاعیات آقای جواد گنجی خانلو اطلاعی در دست نیست.

حکم

دادگاه انقلاب اسلامی مشهد آقای جواد گنجی خانلو را به مرگ محکوم کرد. این حکم توسط هیئتی از قضات ویژه تایید گردید که از سوی رئیس قوه قضاییه برای اطمینان از سرعت محاکمه کسانی که در رابطه با شورشها دستگیر شده بودند، فرستاده شده بود. این حکم در ۲۰ خرداد ۱۳۷۱ به اجرا درآمد. نماینده دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل سرعت روند قضایی را تایید کرده و ‌افزود: "به خاطر خواست عموم برای مجازات فوری آنان، هیئت ویژه‌ای از جانب شورای عالی قضایی به استان خراسان فرستاده شد تا تشریفات دادگاه را زیر نظر بگیرد. در نتیجه حکم اعدام آنها توسط مقامات عالی تایید شده و متعاقبا به مرحله اجرا درآمده است."

--------------------------------

* آقایان: غلامحسین پورشیرزاد، حمید جاوید، علی صادقی

تصحیح و یا تکمیل کنید