بنیاد عبدالرحمن برومند

برای حقوق بشر در ایران

https://www.iranrights.org
امید، یادبودی در دفاع از حقوق بشر در ایران
یک سرگذشت

وهاب میر‌خضری

درباره

سن: ۴۴
ملیت: ايران
مذهب: اسلام (سنی)
وضعیت تأهل: متاهل

مورد

تاریخ کشته‌شدن: ۳۰ آذر ۱۳۹۵
محل: کوی سنجک، عراق
نحوه کشته‌شدن: بمب‌گذاری
اتهامات: اتهام نامعلوم

ملاحظات

اطلاعات در خصوص قتل فراقضایی آقای وهاب میرخضری فرزند عثمان و فاطمه از مصاحبه بنیاد عبدالرحمن برومند با پسر آقای میرخضری (۲۱ اسفند ۱۳۹۹) به دست آمده است. خبر این قتل همچنین در وبسایت رسمی حزب دمکرات کردستان- کردستان و کرد ( ۲دی ۱۳۹۵) و وبسایت رجا نیوز (۱ دی ۱۳۹۵) منتشر شده است. اطلاعات تکمیلی در این باره از طریق مصاحبه‌های بنیاد عبدالرحمن برومند با آقای کمال کریمی، عضو دفتر سیاسی حزب دمکرات کردستان ( ۱۷ بهمن ۱۳۹۹؛ ۱ دی ۱۴۰۰)، مصاحبه بنیاد برومند با یک فرد مطلع (۱ اسفند  ۱۳۹۹)، اساسنامه حزب دمکرات کردستان مصوبه کنگره ۱۶ (بهمن ۱۳۹۴) و سایر منابع* به دست آمده است. 

آقای میر خضری، کرد، متاهل، سنی مذهب و متولد ۲۴ اسفند ۱۳۵۰ در شهرستان  مهاباد در آذربایجان غربی بود. او دیپلم داشت و برای مدتی در بانک کار کرد و پس از آن به مسافرکشی و کاشی‌کاری مشغول شد. او در سال ۱۳۸۳ به مدت سه سال برای کار به شهر سلیمانیه در کردستان عراق مهاجرت کرد. آقای میرخضری سپس از طریق دوستان قدیمی‌اش که عضو حزب دمکرات کردستان بودند، با این حزب ارتباط برقرار کرد و در سال ۱۳۸۶ به عنوان پیشمرگه عضو حزب دمکرات کردستان شد. (مصاحبه بنیاد برومند، ۲۱ اسفند ۱۳۹۹)

آقای میرخضری پس از پیوستن به حزب دمکرات کردستان و گذراندن دوره‌های سیاسی و نظامی، در بخش‌ّهای مختلف حزب از جمله ارگان مرکزی شماره ۲ حزب، تدارکات، حفاظت و خدمات به مدت ۹ سال فعالیت کرد. 

به گفته پسرش، آقای میرخضری انسانی خوشنام، خوش اخلاق و خوش برخورد بود و دوستانش او را خیلی دوست داشتند. (مصاحبه بنیاد برومند، ۲۱ اسفند ۱۳۹۹)

مسئله کرد در جمهوری اسلامی 

پس از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ اختلافات بین دولت جمهوری اسلامی شیعه و تشکیلات مناطق کردنشین غرب ایران در مورد حقوق و نقش اقلیت‌ها در تدوین قانون اساسی، سکولار یا مذهبی بودن حکومت و مخصوصا مسئله خودمختاری کردستان، اختلافاتی که منجر به تحریم رفراندوم رأی به جمهوری اسلامی در فروردین ۱۳۵۸ توسط سازمان‌های سیاسی کردستان شد، به درگیری‌های شدید و گاه مسلحانه بین حکومت مرکزی و پیشمرگان (قوای مسلح حزب دمکرات کردستان) انجامید. 

 آیت‌الله خمینی در روز ٢٨ مرداد ١٣۵٨ حزب دمکرات کردستان ایران (حدکا)، قدیمی‌ترین و بانفوذترین حزب کردستان را «حزب شیطان» خواند و آن را «غیر رسمی و غیر قانونی» اعلام کرد و فرمان حمله نظامی به کردستان را صادر کرد. اعدام‌های دسته جمعی و نبرد سخت مسلحانه تا ماه‌ها در منطقه ادامه داشت، درگیری‌هایی که به کشته شدن شماری از غیرنظامیان، آوارگی و جابجایی ساکنان برخی از شهرها منجر شد. در طی ۴ سال بعد، احزاب کرد قدرت خود را در منطقه تا حد زیادی از دست دادند و به کردستان عراق نقل مکان کردند. از آن زمان تعدادی از اعضا و رهبران آن‌ها در خارج از ایران و به خصوص در کردستان عراق ترور شدند. 

در سال‌های حیات جمهوری اسلامی علاوه بر تشکل‌هایی مانند حزب دمکرات کردستان ایران، کومله (سازمان انقلابی زحمتکشان کردستان ایران)، مکتب قرآن به رهبری احمد مفتی زاده، سازمان خبات کردستان ایران که در نخستین سال‌های بعد از انقلاب فعال بودند، در خارج از ایران برخی دیگر از احزاب مخالف کرد مانند حزب حیات ایران (پژاک)، حزب آزادی کردستان (پاک) نیز تاسیس شدند. این احزاب با مشی و روش‌های سیاسی و نظامی نه الزاما یکسان در بخش‌هایی از اقلیم کردستان عراق مانند کویه، سلیمانیه و در دامنه کوهستان قندیل مستقر هستند. برخی ازاین احزاب طی سال‌های اخیر دچار انشعابات درونی نیز شده‌اند. این اختلافات کمتر نظری و بیشتر بر سر روشهای اداره تشکیلات بوده است. این احزاب از اواخر دهه ۶۰ هیچ بخشی از خاک ایران را تحت کنترل نداشته‌اند و در دوره‌های مختلف استراتژی‌های متفاوتی برای مواجه با جمهوری اسلامی، پیشبرد اهداف سیاسی و عضوگیری پیش برده‌اند. 

از سال ۱۳۹۵، درگیری‌های حکومت و احزاب کرد، که حضور نیروهایشان در ایران را در واکنش به تشدید بازداشت و اعدام فعالان کرد و رواج باورهای بنیادگرایانه در مناطق کردنشین افزایش داده بودند، وارد مرحله جدید و جدی‌تری شد. نیروهای کرد به ویژه حزب دمکرات کردستان ایران و پژاک در داخل کشور و در مناطق مرزی کردستان عراق چندین بار مورد حمله نیروهای نظامی مرزی و نیروهای سپاه پاسداران قرار گرفتند. در همان سال ۱۳۹۵ سپاه پاسداران مواضع احزاب کرد ایرانی درون مرزهای اقلیم کردستان عراق را هم گلوله باران کرد. بمبگذاری در مراسم شب یلدای سال ۱۳۹۵ (که تولد عبدالرحمن قاسملو، یکی از رهبران کرد که در سال ۱۳۶۸ در اتریش ترور شد، نیز بود) باعث کشته شدن ۵ نفر از اعضای حزب و ۲ تن از نیروی‌های امنیتی حکومت اقلیم کردستان شد. در چندین مورد نیز نیروهای کرد نیروهای جمهوری اسلامی را هدف قرار دادند. در این زد و خوردهای نظامی حداقل ده‌ها نفر از نیروهای دو طرف کشته شدند.** 

در سال‌های بعد به ویژه در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ درگیری‌ها با تعداد و شدت کمتری ادامه پیدا کرد. مهمترین این درگیری‌ها حمله نیروهای پژاک در ۳۰ تیر۱۳۹۷ به یک پاسگاه مرزی بود که منجر به کشته شدن ۱۱ نفر شد. (دویچه‌وله، ۳۱ تیر ۱۳۹۷؛ خبرگزاری رویترز، ۳۰ تیر ۱۳۹۷) در ۱۷ شهریور همان سال، در شهر کویه واقع در کردستان عراق، مقر حزب دمکرات کردستان (حدک)، حزبی که مخالف مشی مسلحانه بود و در درگیری‌ها با نیروهای جمهوری اسلامی شرکت نداشت، مورد حمله موشکی سپاه پاسداران انقلاب قرار گرفت و ۱۶ نفر کشته و ۵۰ نفر زخمی شدند. (خبرگزاری ایسنا، ۲۳ شهریور ۱۳۹۷؛ وبسایت کردستان و کرد، ۱۷ شهریور۱۳۹۷) 

پیشینه تشکیل حزب دمکرات کردستان 

حزب دمکرات کردستان ایران که در سال ١٣٢۴ با هدف خودمختاری برای کردستان در شمال غربی ایران تاسیس شده است، در سال ۱۳۸۵ و در پی اختلافات داخلی، دچار انشعاب و به دو تشکیلات «حزب دمکرات کردستان ایران»‌ و «حزب دمکرات کردستان (حدک)»‌ تقسیم شد. حدک خواهان «تاسیس جمهوری کردستان در چارچوب یک ایران فدرال» است. (اساسنامه مصوبه کنگره ۱۶ در بهمن ۱۳۹۴) این حزب مبارزه مسلحانه را منتفی اعلام نکرده است، اما مبارزه سیاسی و بیان مطالبات مردم کردستان از طریق انتخابات و سایر فعالیت‌های مدنی در چارچوب قوانین داخلی را در اولویت و دستور کار خود قرار داده است. (وبسایت مرکزی حزب دمکرات کردستان، ۲۷ بهمن ۱۳۹۴)

حدک خواستار اجرا و حتی مذاکره بر سر اصول ۱۵*** و ۱۹**** قانون اساسی جمهوری اسلامی مرتبط با حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی بوده‌ و مقامات حزب در سال ۱۳۹۴ با مقامات شورای عالی امنیت ملی ایران در اربیل کردستان عراق دیدار کردند. این حزب در بیانیه پایانی کنگره شانزدهم خود در تاریخ ۲۶ بهمن ۱۳۹۴ با شعار «بهرەگیری از کلیەی بسترها و شیوەهای مبارزە در راستای همەگیر ساختن گفتمان ملی در کردستان ایران، با اتکاء بە اتحاد و همبستگی» بر «فعال‌تر ساختن مبارزە و فعالیت در داخل و خارج از کشور و در تمامی زمینەها و بسترها، تقویت گفتمان ملی و روح وحدت و همبستگی در کردستان ایران» تاکید کرد. (مصاحبه بنیاد برومند، ۱۶ بهمن سال ۱۳۹۹؛ گیارنگ، ۱۳ دی ۱۳۹۷؛ دویچه‌وله، ۱۹ تیر ۱۳۹۸؛ وبسایت کردستان و کرد، ۲۷ بهمن ۱۳۹۴)

تهدید و مرگ آقای وهاب میر‌خضری

آقای وهاب میرخضری روز ۳۰ آذر ۱۳۹۵ در حادثه بمب‌گذاری در مراسم شب یلدا که توسط حزب دموکرات کردستان در ساختمان مرکزی این حزب معروف به «قلا» (قلعه) در شهر کویه سنجق استان اربیل عراق برگزار شد، کشته شد. (مصاحبه بنیاد برومند، ۲۱ اسفند ۱۳۹۹؛ رجا نیوز ،۱ دی ۱۳۹۵)  

به گفته یک فرد مطلع، یک عضو حزب دمکرات کردستان که ۲۵ تا ۳۰ سال سن داشت، تلاش کرد ۲ بمب را به داخل مراسم منتقل کنند و سپس منفجر کند، اما نتوانست آنها را از سد نیروهای حفاظت مراسم رد کند. بنابراین او یکی از بمب‌ها را به داخل مغازه‌ای در نزدیکی محل مراسم برد و بمب دوم را در داخل یک سطل آشغال در فاصله ۵-۶ متری مغازه جا‌سازی کرد. این فرد بمب داخل مغازه را در انتهای مراسم و زمانی که شرکت کنندگان در حال ترک مراسم بودند، از طریق کنترل از راه دور منفجر کرد، اما کسی آسیب ندید. آقای عباس‌نیا همراه مردم و نیروهای امنیتی حکومت اقلیم کردستان برای بررسی به محل انفجار اول رفتند که بمب دوم از راه دور منفجر شد و به همرا ۶ نفر****** دیگر کشته شد . (مصاحبه بنیاد برومند، ۱ اسفند ۱۳۹۹)

پسر آقای میرخضری در مورد حادثه انفجار به بنیاد برومند گفت: «چند ساعت قبل از انفجار با تلفن با پدرم صحبت کردم. او بسیار خوشحال بود و برای مراسم شب یلدا مشتاق بود. لباس کردی مخصوص حزب را بر تن داشت و خود را بسیار آراسته کرده بود. او به داخل مراسم رفت و به من گفت زمانی‌که مراسم شروع شد، من تصویری تماس می‌گیرم و شما می‌توانید مراسم را دنبال کنید. چند ساعت بعد یکی از دوستانم برای من پیامی فرستاد و گفت در مراسم بمبی منفجر شده است. من گفتم خبری ندارم. من به پدرم زنگ زدم و او جواب نداد. من اخبار را از فیسبوک و تلویزیون پیگیری می‌کردم. آشنایان و دوستانم در کردستان گفتند پدرت زخمی شده است و نمی‌خواستند به من بگویند که او شهید شده است. یکی از دوستانم که پدرم را را نمی‌شناخت، عکس پدرم که شهید شده بود را برای من فرستاد. در آن لحظه از کمر به پایین فلج شدم و تمام خوشی و شادی آن شب را از یاد بردم.» (مصاحبه بنیاد برومند، ۲۱ اسفند ۱۳۹۹)  

به گفته مقامات حزب دمکرات کردستان در گفت‌وگو با بنیاد عبدالرحمن برومند، تحقیقات این حزب نشان داده است که بمب‌های استفاده شده در این حمله، از طرف نیروهای سپاه قدس متعلق به سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران تهیه و در اختیار عامل بمب‌گذاری قرار داده شده بودند. (مصاحبه بنیاد برومند با کمال کریمی، ۱ دی ۱۴۰۰) جزییات این تحقیقات در اختیار بنیاد عبدالرحمن برومند قرار ندارد.

به گفته‌ی یک فرد مطلع، فرد بمب‌گذار از طریق مرز ایران و کردستان عراق در شهر قلادزی وارد شهر سردشت در ایران شد و به وسیله اتومبیلی که در آنجا منتظرش بود، فرار کرد. (مصاحبه بنیاد برومند، ۱ اسفند ۱۳۹۹؛‌ مصاحبه بنیاد برومند با کمال کریمی، ۱ دی ۱۴۰۰) مقامات حزب دمکرات کردستان ادعا کرده‌اند که اتومبیلی که بمب‌گذار را فراری داد متعلق به وزارت اطلاعات ایران بوده است. (مصاحبه بنیاد برومند با کمال کریمی، ۱ دی ۱۴۰۰) 

جنازه آقای میرخضری در شهر کویه در قبرستان شهیدان حزب دمکرات کردستان در ۵۰۰ متری قلا (قلعه) دفن شده است. (مصاحبه بنیاد برومند، ۲۴ دی ۱۴۰۰)

حوادث بعد از این بمب‌گذاری از جمله حمله موشکی به مقر حزب دمکرات کردستان ایران در شهر کویه در کردستان عراق در شهریور سال ۱۳۹۷، سیاست جمهوری اسلامی ایران در برابر این حزب و سایر مخالفانش، مبنی بر حذف و دشمنی با آن‌ها را نشان می‌دهد. 

واکنش مسئولان ایران 

مقامات جمهوری اسلامی ایران نسبت به این بمبگذاری و ادعای حزب دمکرات کردستان مبنی بر دست داشتن ایران در آن، واکنش رسمی نشان ندادند. اما جمهوری اسلامی ایران در شهریور سال ۱۳۹۷ به مقر این حزب در کردستان عراق حمله موشکی کرد و ۱۶ نفر ******* از اعضای حزب از جمله تعدادی از اعضای کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان را به قتل رساند. 

واکنش حزب دمکرات کردستان 

به گفته کمال کریمی، عضو دفتر سیاسی حزب دمکرات کردستان در گفتگو با بنیاد عبدالرحمن برومند این حزب از زمان انشعاب در سال ۱۳۸۵ عملیات نظامی در داخل ایران نداشته است و اعزام پیشمرگه به داخل ایران برای فعالیت‌های تبلیغی بوده است. (مصاحبه بنیاد برومند، ۱۶ بهمن ۱۳۹۹) سازمان حقوق بشر هنگاو در گزارش سال ۲۰۱۸ میلادی (که دوره زمانی این تحقیق است) از فعالیت‌های نظامی بین احزاب کرد و نیروهای نظامی حکومت ایران هیچ شکلی از درگیری بین اعضای حزب دمکرات کردستان با نیروهای امنیتی و نظامی جمهوری اسلامی را ثبت نکرده است. وبسایت کردستان و کرد، ارگان خبری حزب دمکرات کردستان، از کشته شدن دو نفر از اعضایش در ۱۶ شهریور ۱۳۹۵ (سپتامبر ۲۰۱۶) خبر داده بود که به منظور انجام «فعالیت سیاسی» در ایران بودند و در «تله انفجاری» گرفتار شدند. (وبسایت کردستان و کرد، ۱۷ شهریور ۱۳۹۵) 

حزب دمکرات کردستان (کردستان و کرد، ۴ دی ۱۳۹۵) و حزب دمکرات کردستان ایران (کردستان میدیا، ۱ دی ۱۳۹۵) در بیانیه‌های جداگانه‌ای به انفجار در مراسم شب یلدا واکنش نشان دادند. دفتر سیاسی حزب دمکرات کردستان، ضمن محکوم کردن این بمب‌گذاری، از گروه‌های سیاسی و افراد مبارز، مراکز و نهادهای بین‌المللی و افکار عمومی جهان خواست تا این حمله را محکوم کنند. 

حزب دمکرات کردستان یک سال بعد از این انفجار با صدور بیانه‌ای حکومت ایران را مسئول مستقیم انفجار معرفی کرد. این حزب در بیانه خود با اشاره به دست داشتن حکومت ایران در ترور رهبران کرد در اروپا، انفجار مرکز یهودیان آمیا در آرژانتین و قتل‌های زنجیره‌ای، عنوان کرد:«این رژیم از همان نخستین روزهای بر سرکار آمدنش، به منظور از میدان بدر کردن مخالفان سیاسی خویش از هیچ اقدام جنایتکارانه‌ای دریغ نورزیده‌ است. همچنین ترور را به‌ یکی از راه‌های از سر راه‌ برداشتن مخالفان سیاسی خود بدل ساخته‌ و توطئه‌های تروریستی خود را در سراسر ایران کردستان ایران و حتی در خارج از کشور به ‌شیوه‌ای بسیار سازماندهی شده‌ و با برنامه‌ به‌ پیش برده‌ است که ‌متأسفانه‌ در لیست اقدامات تروریستی جمهوری اسلامی، مبارزان سیاسی کرد در اکثریت قرار دارند» (وبسایت کردستان و کرد، ۵ دی ۱۳۹۶) 

بنا به اطلاعات موجود حزب دمکرات کردستان بعد از این بمب‌گذاری نیز همچنان به مذاکره با جمهوری اسلامی ادامه داده است. آن‌ها همراه با سه حزب سیاسی کرد دیگر و با وساطت یک سازمان غیردولتی نروژی در تیر ۱۳۹۸ به صورت مستقیم در حال مذاکره با جمهوری اسلامی بودند. اما به گفته کمال کریمی، عضو دفتر سیاسی حزب دمکرات کردستان در گفتگو با بنیاد عبدالرحمن برومند این مذاکرات فعلا متوقف شده است. (دویچه وله، ۱۹ تیر ۱۳۹۸؛ مصاحبه بنیاد، ۱۶ بهمن ۱۳۹۹) 

واکنش مسئولان اقلیم کردستان عراق

مقام‌های حکومت اقلیم کردستان از جمله رئیس حکومت اقلیم کردستان و رئیس اقلیم کردستان عراق و رئيس جمهور عراق با انتشار بیانیه‌هایی این بمب‌گذاری را محکوم کردند. (وبسایت روداو، ۱ دی ۱۳۹۵)

واکنش خانواده

خانواده قربانیان از جمله خانواده آقای میرخضری، بعد از وقوع انفجار با مراجعه به اداره امنیت حکومت اقلیم کردستان شکایت کردند. شکایت خانواده‌ها ابتدا در دادگستری شهرستان کویه و بعد در دادگستری شهر اربیل بررسی شد. به دستور دادگاه، چند نفر از جمله ۲ تن از اعضای حزب دمکرات کردستان و یک شخص اهل شهر قلادزی در رابطه با بمب‌گذاری دستگیر شدند. (مصاحبه بنیاد برومند، ۱ اسفند ۱۳۹۹) به گفته‌ی مقامات حزب دمکرات کردستان افراد دستگیر شده، کسانی بودند که به فرد بمب‌گذار برای فرار کمک کرده بودند. (مصاحبه بنیاد برومند با کمال کریمی، ۱ دی ۱۴۰۰) 

به گفته‌ی خانواده‌ی یکی از قربانیان حمله شب یلدا به اعضای حزب دمکرات کردستان، شاهدان و تعدادی از وکلای این پرونده «به مرگ تهدید شدند و از ترس در دادگاه حاضر نشدند.» آقای کریمی در مصاحبه با بنیاد برومند اظهار داشت:«قاضی گفت من اطمینان دارم که این دو نفر در این اتفاق دست داشته‌اند، ولی هیچ شاهدی ندارم. من قاضی هستم و باید براساس مدرک رای بدهم». دادگاه متهمان این پرونده را تبرئه کرد و همه آنها  بعد از ۷ ماه آزاد شدند. بررسی این پرونده حدود یکسال به طول انجامید و در نهایت پرونده مختومه اعلام شد. (مصاحبه بنیاد برومند، ۱ اسفند ۱۳۹۹)  

تاثیر بر خانواده

پسر آقای میر‌خضری در مورد حادثه انفجار و مرگ پدرش به بنیاد گفت: « بعد از آن شب که خبر کشته شدن پدرم را به صورتی غیرمنتظره دریافت کردم، هر لحظه که به آن فکر می‌کنم، احساس می‌کنم دقیقا همان لحظه مرگ پدرم است و همه چیز برای من زنده می‌شود. از لحاظ روانی من خیلی ناراحتم. بیشتر به این دلیل ناراحتم که نامردانه پدرم را شهید کردند. پدرم آرزو داشت که نوه‌اش را ببیند و این برای من بسیار دردناک است. من عکس سونوگرافی پسرم را برای او فرستادم. نامادری‌ام می‌گفت پدرم روزی چند بار آن عکس را نگاه می‌کرد و شب‌ها که به خانه می‌آمد دوباره عکس را نگاه می‌کرد. این مساله بسیار من را آزار می‌دهد. من به خاطر پدرم اسم پسرم را «الند» انتخاب کردم چون او این اسم را خیلی دوست داشت. هربار که پسرم را می‌بینم این مساله برای من زنده می‌شود.» (مصاحبه بنیاد برومند، ۲۱ اسفند ۱۳۹۹)  

----------------------- 

* سایر منابع شامل: خبرگزاری رویترز (۳۰ تیر ۱۳۹۷) ، دویچه‌وله فارسی (۱۹و ۳۱ تیر ۱۳۹۷)، وبسایت مرکزی حزب دمکرات کردستان- کردستان و کرد (۲۷ بهمن ۱۳۹۴؛ ۱۷ شهریور ۱۳۹۵و ۱۳۹۷؛ ۴ دی ۱۳۹۵؛ ۵ دی ۱۳۹۶)، خبرگزاری ایسنا(۱۹ و ۲۳ شهریور ۱۳۹۷)، آرا نیوز (۱ اردیبهشت، ۴ مهر و ۳۰ اسفند ۱۳۹۵)، وبسایت روداو (۱ دی ۱۳۹۵).
** به عنوان مثال حمله اعضای پیشمرگه حزب آزاد کردستان (پاک) به رژه سربازان در ۲۹ فروردین ۱۳۹۵ (آرانیوز، ۳۱ فروردین ۱۳۹۵)، کشته شدن ۶ عضو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از جمله یک فرمانده ارشد در حمله اعضای حزب دمکرات کردستان ایران در اشنویه در ۲۶ خرداد ۱۳۹۵ (روداو، ۲۷ خرداد ۱۳۹۵)، کشته شدن بیشتر از ۳۰ عضو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کشته و زخمی شدن ده‌ها نفر در حمله اعضای پیشمرگه حزب دمکرات کردستان ایران در ۳ مهر ۱۳۹۵ به یک مرکز بزرگ امنیتی در شهر پیرانشهر؛ متعاقب دستگیری ده‌ها فعال کرد (آرا نیوز، ۴ مهر ۱۳۹۵)، کشته شدن حداقل دو نفر از اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حمله گروه «عقاب‌های زاگرس» در شهر مریوان در اسفند ۱۳۹۵ (آرا نیوز،‌ ۲۹ اسفند ۱۳۹۵)
*** اصل ۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: زبان و خط رسمي و مشترك مردم ايران فارسي است‌. اسناد و مكاتبات و متون رسمي و كتب درسي بايد با اين زبان وخط باشد ولي استفاده از زبان هاي محلي و قومي در مطبوعات ورسانه‌هاي گروهي و تدريس ادبيات آنها در مدارس‌، در كنار زبان ‌فارسي آزاد است‌.
**** اصل ۱۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: مردم ايران از هر قوم و قبيله كه باشند از حقوق مساوي برخوردارند و رنگ ، نژاد ، زبان و مانند اين ها سبب امتياز نخواهد بود.
 *****برای مطالعه متن کامل «پیشینه اعدام‌های فراقضایی توسط جمهوری اسلامی ایران» شامل اظهار نظر مقامات مختلف جمهوری اسلامی و سابقه تاریخی قتل‌ها، بر روی همین عنوان در نوار سمت راست کلیک کنید.
****** ناصر کریمی، ابوبکر (ارسلان) عباس‌نیا، علی قویطاسی، ، سالار باقری، عدنان عبدالله، سنگرستار 
*******کریم مهدوی، ابراهیم ابراهیم، نسرین حداد، رحمان پیروتی، سهیلا قادری، هاشم عزیزی،عثمان عثمانی، کریم رسولزادە (مام شیرکو) ، هاوری کارساز (هاوری شیخانی)، پیشوا سید عمر، جمال اکبری، منصور اکبری پور، محمد حسن پور، قادر عزتی، فاروق حسن خیاط و مختار قادرپور.

تصحیح و یا تکمیل کنید