بنیاد عبدالرحمن برومند

چرا بسیاری از اعدام ها، و احتمالاً اکثر آنها، به اعدام های خودسرانه تبدیل می شود؟

حقوق بین الملل محدودیت‌های بسیار جدی‌ای بر مجازات اعدام اعمال می‌کند و تضمین‌های قانونی اکید و بی چون و چرایی نیز در مراحل مختلف دادرسی و صدور حکم، الزام می دارد. عدم رعایت این محدودیت‌ها و تضمین‌ها به سلب خودسرانه و در نتیجه غیرقانونیِ حیات از فرد، منتج می‌گردد.

اعمال مجازات اعدام به گونه‌ای که مفاد دیگری از میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی را نقض کند (به عنوان مثال، حق بر دادرسی عادلانه، ممنوعیت شکنجه، ممنوعیت اعمال تبعیض و غیره)، به خودی خود، موجب می‌شود اعدام مورد نظر خودسرانه تلقی گردد.

به موجب حقوق بین الملل، مجازات اعدام به صِرف این که پس از طی مراحل قانونی اعمال می شود، قانونی نیست. تنها رعایِت تضمینهای دقیق، سختگیرانه، و انعطاف ناپذیرِ تشریفات قانونی است که شاید بتواند اِعمال مجازات اعدام را تحت الزامات حقوق بین الملل مجاز داشته و بین این نوع اعدام و اعدام خودسرانه ، تمایز قائل شود.

به خصوص:

1. مجازات اعدام تنها زمانی می تواند اِعمال شود که گناهکار بودن متهم با اتکا به ادله روشن، متقن، و متقاعد کننده اثبات شده باشد، به گونه ای که جای هیچ گونه شک و شبه و یا توجیه و تفسیر دیگری از واقعیات پرونده مورد نظر باقی نگذارد. اجرای مجازات اعدام در شرایطی که تردید و شبهه‌ای هرچند هم اندک، در خصوص ادله ارائه شده وجود دشته باشد، اعدامی خودسرانه تلقی می شود.
2. اعمال مجازات اعدام بر مبنای اعترافات اخذ شده تحت شکنجه یا اذیت و آزار و بدرفتاری، به ناچار اعدام را به اعدام خودسرانه تبدیل می‌کند.
3. مجازات اعدام را تنها می‌توان در مورد "جدی ترین جرائم" اِعمال نمود، که بنا به تفاسیر به عمل آمده از این مفهوم، تنها قتل عمد را در بر می گیرد. در صورتی که مجازات اعدام در مورد هر جرم دیگری به جز قتل عمد اِعمال شود، آن اعدام، ماهیتاً خودسرانه است.
4. هر محکوم به اعدامی حق خواهد داشت که درخواست عفو یا تخفیف مجازات بنماید. عفو یا تخفیف مجازات می تواند در تمامی موارد اعطا شود. هر اعدامی که قبل از اِعمال کامل این حقوق صورت گیرد، اعدامی خودسرانه محسوب می شود.
5. مادامی که مرحله تجدید نظر و یا هر شکل دیگری از فرجام خواهی به پایان نرسیده، نمی‌توان فرد را اعدام نمود. اگر مجازات اعدام به هر حال اعمال شود، آن اعدام خودسرانه محسوب می‌شود.
6. در صورتی که مجازات اعدام به گونه ای به اجرا در آید که شکنجه یا بدرفتاری محسوب شود، آن اعدام، الزاماً خودسرانه خواهد بود.
7. اعدام افرادی که در زمان ارتکاب جرم کودک بوده اند (زیر ۱۸ سال سن داشته اند) یا افراد دارای معلولیت ذهنی، ممنوع است. اعدام این افراد، اعدام خودسرانه است.

در سال ۲۰۱۸ میلادی، کمیته حقوق بشر به شکلی روشن و شفاف اعلام داشت که "مجازات اعدام از یک سو، و رعایت کامل حق حیات از سوی دیگر، دو امر متضاد و آشتی ناپذیرند، و الغای مجازات اعدام، هم برای ارتقای کرامت و حیثیت انسانی و هم برای پیشرفت و تحول مترقیانه حقوق بشر، امری مطلوب و ضروری است."