بنیاد عبدالرحمن برومند

برای حقوق بشر در ایران

https://www.iranrights.org
امید، یادبودی در دفاع از حقوق بشر در ایران
یک سرگذشت

محمد‌رضا رستمی

درباره

سن: ۲۵
ملیت: ايران
مذهب: احتمال قوی اسلام
وضعیت تأهل: مجرد

مورد

تاریخ کشته‌شدن: ۳ مرداد ۱۳۵۹
محل دفن مشخص است: بله
محل: زندان یونسکو، دزفول، استان خوزستان، ايران
نحوه کشته‌شدن: تيرباران
اتهامات: آشوب و اغتشاش; شرکت در تظاهرات ضد رژيم

ملاحظات

او در آمریکا زندگی می‌کرد و برای دیدار به ایران آمده بود و در اعتراضات کانون مستقل بیکاران و مردم اندیمشک، عکس می‌گرفت.

خبر اعدام آقای محمدرضا رستمی، به همراه ۳ نفر و خبر اعدام خودسرانه ۵ نفر دیگر در خیابان، از ۲ مصاحبه بنیاد عبدالرحمن برومند با یک فرد مطلع که در تظاهرات اسفند ماه ۱۳۵۸ اندیمشک حضور داشت (۲۷ فروردین ۱۴۰۳) و یکی از فعالین سیاسی وقت شهر اندیمشک، اطلاعیه نماینده اعزامی خمینی در روزنامه بامداد (۱۰ فروردین ۱۳۵۹)، به نقل از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دزفول و اطلاعیه دادگاه انقلاب اسلامی شهرستان دزفول در روزنامه جمهوری اسلامی (۵ مرداد ۱۳۵۹) همچنین به همراه خبر اعدام ۱۵ نفر دیگر در روزنامه کیهان (۴ مرداد ۱۳۵۹) جمع آوری شده است. اطلاعات تکمیلی از اطلاعیه روابط عمومی سپاه پاسداران دزفول در روزنامه‌های جمهوری اسلامی، اطلاعات و انقلاب اسلامی (۲۷ اسفند ۱۳۵۸)، نشریه پیکار- ارگان سازمان پیکار در راه آزادی طبقه کارگر (۱۱ و ۲۵ فروردین، ۱۵ اردیبهشت، ۷ مهر۱۳۵۹)، اندیشه و پیکار (شهریور ۱۴۰۲)، نشریه کار- ارگان سازمان چریک‌های فدائی خلق ایران- اقلیت، وبسایت‌های جهان نوین (اسفند ۱۳۵۸)، اخبار روز- مختار شلالوند (۱۴ خرداد ۱۳۹۱)، ندای آزادی- فریبا مرزبان (۵ مهر ۱۳۹۲ و پژواک ایران- ایرج مصداقی و موسی حاتمیان (۱۸ مرداد ۱۳۹۶ و مرداد ۱۳۹۶) و عصر نو- علی محمد جهانگیری (۲۴ فروردین ۱۳۹۶) بدست آمده است.

بر اساس اطلاعات موجود، آقای رستمی، مدتی در آمریکا زندگی می‌کرد و برای دیدار به ایران آمده بود. او «بیش از شش ماه نبود که از آمریکا بازگشته بود.» همچنین «او عضو کانون مستقل بیکاران و هوادار فدائیان بود. اطلاعی در دست نیست که پس از انشعاب در سازمان فدائیان از مواضع کدام یک دفاع می‌کرده است.» (ندای آزادی- فریبا مرزبان (۵ مهر ۱۳۹۲) 

پرونده آقای رستمی به اعتراضات اندیمشک در اواخر سال ۱۳۵۸ و اوایل ۱۳۵۹ ارتباط دارد. 

اعتراضات اندیمشک - ۱۳۵۷ 

کمتر از یک سال پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، در فضایی که جوانان امیدوار به تحقق عدالت و دستیابی به حقوق اجتماعی خود بودند، تظاهرات‌های متعددی در تهران، تبریز، مهاباد، ساری، آمل، شیراز، اصفهان، ایلام، گنبد کاووس، رشت، آبادان، اصفهان و ... با مطالبه‌های‌ شغلی و اقتصادی برپا شد.

جوانان بیکار در شهرهای مختلف تلاش می‌کردند تا از طریق تاسیس کانون‌ها یا اتحادیه‌های مستقل از جناح‌های سیاسی، مطالبات شغلی خود را سازماندهی کنند. به عنوان مثال در تبریز اتحادیه «دیپلمه‌‌ها و فوق دیپلمه‌ها» تشکیل شد و دیدارهایی با مقامات استانی ترتیب داد و با به رسمیت شناخته شدن از سوی استانداری توانست اهداف خود را دنبال کند. اما فعالیت‌های تشکل‌های مشابه در سایر شهرها به شدت سرکوب شد. به عنوان مثال طی سرکوب تظاهرات کارگران بیکار در اصفهان یک تن کشته و ۴ تن مجروح شدند. (ندای آزادی، جهان نوین)

تشکل‌های بیکاران شهرهای درود و اندیمشک نیز از جمله مواردی بود که با خشونت زیادی سرکوب شد. در آن ایام جمعیت منطقه  اندیمشک به دلیل افزایش مهاجران و کوچ اجباری ناشی از جنگ افزایش یافته بود، موضوعی که سبب فزونی مشکلات اجتماعی در آن منطقه شده بود. «کانون مستقل بیکاران»* اندیمشک بعد از انقلاب ۱۳۵۷ با خواستگاه صنفی به منظور دفاع از حق اشتغال و در اعتراض به «شیوه انتصابی حاکم بر ادارات و دخالت‌های انجمن‌های اسلامی در امور استخدامی» تشکیل شد. در ابتدای فعالیت این کانون، طی مذاکره نمایندگان آن با شهردار وقت اندیمشک، اتاقی در ساختمان شهرداری در اختیار آنان قرار داده شد. از آن پس عملاً ساختمان شهرداری ستاد رسمی بیکاران شد و کارها و فعالیت‌های آنها سامان بیشتری پیدا کرد. اعضای کانون همه روزه در آن محل گرد می‌آمدند و جلسات‌شان را برگزار می‌کردند و برای خواسته‌های اعضای بیکار شهرشان برای یافتن شغل با مسئولین وقت اندیمشک نامه می‌نوشتند. اما مسئولان واکنشی نشان نمی‌دادند. کانون که اطلاعیه‌هایی در رابطه با کارهایشان تهیه و توزیع می‌کرد و با انجام فعالیت‌هایی نظیر سازماندهی اعتراضات در آن منطقه خیلی زود مورد حمایت شمار زیادی از جوانان قرار گرفت. به طوری که  بين ۳ تا ۴ هزار جوان بيكار با پرداخت حق عضویت ناچیزی عضو این تشکل شدند. هرچند سازش شهردار اندیمشک با کانون بیکاران بعدها به اختلاف میان شهرداری و فرمانداری منجر و در نهایت نیز به اخراج شهردار ختم شد. (جهان نوین)

به گفته اعضای کانون، فعالیت‌های کانون از سوی دولت به خواسته‌های آنها که اولویت دادن به اشتغال کارگران بومی یکی از خواسته‌ها بود، توجهی نمی‌شد. به همین منظور کانون تحصنی در اداره آموزش و پرورش ترتیب داد و اعضاء چند روز در آنجا سخنرانی کردند و اطلاعیه‌های سازمان‌ها و گروه‌های سیاسی در حمایت از بیکاران را می‌خواندند (اخبار روز) و مردم نیز با حمایت از تحصن کنندگان برای آنها غذا می‌آوردند. این تحصن به شکل خشونت آمیزی توسط سپاه پاسداران سرکوب شد و تعدادی از معترضین دستگیر شدند.

کانون تحصنی نیز حدود ۱۵ اسفند ۱۳۵۸ در فرمانداری اندیمشک سازماندهی کرد و با قول فرماندار برای پیگیری مطالباتشان با پایتخت به تحصن پایان دادند. اما پس از رد خواسته‌هایشان که غیرقانونی اعلام شد، روز ۲۵ اسفند ۱۳۵۸، هزاران نفر در مقابل ناحیه راه آهن اندیمشک اجتماع کردند و مانع خروج مقامات ناحیه شدند اما با تیراندازی نیروهای سپاه متفرق شدند. طی آن روز ۵ نفر کشته شده و شماری نیز بازداشت شدند. (اطلاعات- ۲۷ اسفند- پژواک ایران- اخبار روز) در روز ۲۶‌ اسفند ماه مردم مجددا جلوی مقر سپاه اجتماع کردند و خواستار آزادی دستگیرشدگان شدند. اما با حضور حزب اللهی‌ها به تشویق سید مجدالدین قاضی امام جمعه وقت شهرستان دزفول که در پیام رادیویی از آنها خواسته بود به کمک «برادران پاسدار و حزب اللهی اندیمشک» بروند و «حق این کمونیست‌های بی خدا و خدا لعنت را کف دستشان» بگذارند، به خشونت کشیده شد. به گفته رئیس شهربانی «درگیری شدیدی در گرفت و دو گروه با پرتاب سنگ بسوی یکدیگر که باعث زخمی شدن حدود شصت نفر شد به مساله دامن زدند.» و مامورین شلیک هوائی کردند. (روزنامه اطلاعات) پس از انتقال افراد زخمی به بیمارستان، نیروهای مسلح ساعت ۱۰‌ و نیم شب با حمله به بیمارستان شهر عده‌ای از زخمی‌ها را با به زندان یونسکوی دزفول منتقل کردند. از نیمه شب نیز با ورود به خانه افرادی که از قبل شناسایی شده بودند، عده‌ای را با ضرب و شتم دستگیر می‌کنند. (مصاحبه بنیاد برومند با منبع مطلع و جهان نوین)

نهایتا پس از شکست مذاکرات مقامات استان با اعضای کانون بیکاران که خواستار آزادی زندانیان، که برخی از آنان را زخمی از بیمارستان به زندان منتقل کرده بودند و مجازات مسئولینی که به مردم تیراندازی کرده بودند، ‌در ۹ فروردین ۱۳۵۹ نماینده خمینی حجت الاسلام حاج سید محمد صالح طاهری که به اندیمشک آمده بود، با صدور اطلاعیه تاکید کرد که «در آزادی و یا دستگیری این افراد از هیچکس توصیه قبول نمی‌شود.» (روزنامه بامداد) پس از سه ماه  نيروهای دولتي کنترل شهر را در دست گرفتند. از آن پس تنها داشتن كارت كانون بيكاران مدرك جرم به حساب می‌آمد و بر این مبنا جوانان بسیاری شناسائی و تعداد زيادی نيز دستگير شدند و در ماه مرداد ۱۳۵۹ سه تن از اعضای کانون هوشنگ رستمی، حسین شاکری، محمدرضا رستمی و یک کارگر به نام محمدرضا نامداری که در اعتراضات شرکت داشت، اعدام شدند. 

دستگیری و بازداشت

در مورد جزئیات دستگیری و بازداشت آقای رستمی اطلاعی در دست نیست.

دادگاه

دادسرای انقلاب اسلامی دزفول، به پرونده آقای رستمی و سه نفر دیگر که به درگیری‌های اندیمشک ارتباط داشت، رسیدگی کرد. اما درباره جلسه یا جلسات دادگاه اطلاعی در دست نیست. 

اتهامات

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دزفول اتهامات آقای رستمی را «استفاده کلان از بیت‌المال و خارج نمودن اموال از ایران و لو دادن دانشجویان ایرانی و داشتن روابط حسنه با سیا در آمریکا، تحریک و طرح ریزی درگیری‌های اندیمشک» اعلام کرد.

در شرایطی که حداقل تضمین‌های دادرسی رعایت نمی شود و متهمان از یک محاکمه منصفانه محرومند، صحت جرایمی که به آنها نسبت داده می شود مسلم و قطعی نیست.  

مدارک و شواهد

مدارک علیه آقای رستمی «شرکت در درگیری اندیمشک به اظهارات خود او» عنوان شد. (روزنامه جمهوری اسلامی و روزنامه کیهان)

دفاعیات

آقای رستمی در اعتراضات کانون مستقل بیکاران و مردم، عکس می‌گرفت. (مصاحبه بنیاد برومند با یک فعال سیاسی)

حکم

دادسرای انقلاب اسلامی دزفول آقای محمدرضا رستمی را به اعدام محکوم کرد. 

آقای رستمی به همراه ۳ نفر دیگر در روز ۳ مرداد ۱۳۵۹ در زندان یونسکو دزفول تیرباران شد. 

 پس از اعدام این چهار تن، دادگاه انقلاب اسلامی شهرستان دزفول اطلاعیه‌ای صادر کرد و هشدار داد، هر صدای را در نطفه سرکوب خواهد کرد: « انقلاب اسلامی می‌رود تا در هر گوشه جهان سنگ‌های کفر و شرک را در هم شکسته و مدینه فاضله اسلامی را بر ویرانه‌های نظام طاغوتی بنا نهد- مردم مسلمان و آزاده، هرگز اجازه نخواهند داد تا ضد انقلاب بار دیگر سایه شوم امپریالیسم شرق و غرب را در سرزمین ایران بگستراند- و زمین را از لوث وجود کسانی که بهر دلیل بر علیه جمهوری اسلامی ایران توطئه کند پاک خواهند کرد- بدین وسیله به تفاله‌های رژیم شاهنشاهی که در قالب مسخره گروه‌های پرشکسته در راه تداوم انقلاب اسلامی سنگ اندازی می‌کنند و در پی ایجاد آشوب و برادرکشی در اندیمشک هستند اکیدا هشدار داده می‌شود که هرگونه توطئه در نطفه خفه خواهد شد، هشدار می‌دهیم که هرگونه اخلال در نظم عمومی و بیان شعارهای اسلامی محاربه با حکومت اسلامی تلقی شده و با توکل به خداوند در هم کوبنده ستمگران و تکیه بر نیروی عظیم مردم بشدت سرکوب خواهد شد.»

----------------------------------------

* کانون مستقل بیکاران اندیمشک: پس از انقلاب ۱۳۵۷،  جوانان بیکار اندیمشک این کانون را تشکیل دادند. این کانون به  جریان‌های سیاسی آن دوره تعلق نداشت و مستقل بود. تعداد ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰‌ جوان بیکار عضو این کانون بودند. کانون برای هر یک از اعضای خود، کارت عضویت صادر کرده و با حق عضویت اعضا اداره می‌شد. دفتر این کانون در سازمان آموزش و پرورش اندیمشک بود. « کانون، از حق اشتغال به کار انبوه بیکاران شهر دفاع می کرد و به شیوه انتصابی حاکم بر ادارات و دخالت انجمن های اسلامی در امور استخدامی اعتراض می کرد و گاهی تظاهرات‌هایی را سازمان می‌داد.»

تصحیح و یا تکمیل کنید