بنیاد عبدالرحمن برومند

برای حقوق بشر در ایران

https://www.iranrights.org
امید، یادبودی در دفاع از حقوق بشر در ایران
یک سرگذشت

غلامحسین پورشیرزاد

درباره

سن: ۴۳
ملیت: ايران
مذهب: اسلام (شيعه)
وضعیت تأهل: متاهل

مورد

تاریخ کشته‌شدن: ۲۰ خرداد ۱۳۷۱
محل: زندان مرکزی (زندان وکيل آباد)، مشهد، استان خراسان/ خراسان رضوی، ايران
نحوه کشته‌شدن: حلق آویز
اتهامات: اتهام نامعلوم
سن در زمان ارتکاب جرم انتسابی: ۴۳

ملاحظات

آقای پورشیرزاد ۴۳ ساله، تکنسین فنی شرکت راه‌آهن مشهد بود. او فردی متدین و مهربان بود و به هیچ گروه و سازمانی وابستگی نداشت. 

خبر اعدام آقای غلامحسین پورشیرزاد و سه نفر دیگر* توسط روزنامه کیهان در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۷۱ منتشر شد. اطلاعات تکمیلی درباره پرونده این اعدام از اظهارات افراد مطلع و نزدیک به وی که از طریق فرم الکترونیکی در مرداد ماه ۱۳۹۵ در اختیار بنیاد عبدالرحمن برومند قرار گرفته، به دست آمده است. همچنین اطلاعاتی از گزارش نماینده ویژه کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۷۱ به دست آمده است. این گزارش که با عنوان «گزارش نهایی درباره شرایط حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران توسط نماینده ویژه کمیسیون حقوق بشر، آقای رینالدو گالیندو پول، پیرو قطعنامه کمیسیون در ۴ مارس ۱۹۹۲ (٦۷/۱۹۹۲)» منتشر شده، شامل نامه‌ای است که در تاریخ ۳ آذر ۱۳۷۱ توسط نماینده دائمی جمهوری اسلامی ایران در رابطه با اعدام آقای غلامحسین پورشیرزاد و سه نفر دیگر به سازمان ملل ارائه شده است.

آقای غلامحسین پورشیرزاد، فرزند علی‌اصغر، ۴۳ ساله، متولد سال ۱۳۲۸ در یزد بود. او تکنسین تعمیرات دیزل و کارمند شرکت راه‌آهن مشهد بود و به هیچ گروه یا حزبی وابستگی نداشت. آقای پورشیرزاد مسلمان شیعه، متاهل و دارای هشت فرزند بود. به گفته‌ی نزدیکانش، آقای پورشیرزاد فردی باایمان، مهربان و دوست‌داشتنی بود که هیچ وقت از او به کسی گزندی نرسیده بود و با خوبی‌هایش همه را به خود جذب می‌کرد.

پرونده آقای پورشیرزاد به شورش‌های سال ۱۳۷۱ در مشهد مربوط است.

پیش‌زمینه

اعتراضات زاغه نشینان مشهد در بهار سال ۱۳۷۱ و اعدامهایی که به دنبال داشت توسط سازمانهای حقوق بشر نظیر عفو بین‌الملل (در ۲۵ خرداد ۱۳۷۱) و کمیته حقوقدانان حقوق بشر ("نظام قضایی جمهوری اسلامی" اردیبهشت ۱۳۷۲) نیز گزارش شده‌اند. روزنامه "کریستیان ساینس مانیتور" بر مبنای گزارش آسوشیتد پرس در شماره دوم جون ۱۹۹۲ خود به تشریح شورشها پرداخته است. اطلاعات تکمیلی توسط فردی که در آن زمان در مشهد اقامت داشت در اختیار بنیاد برومند گذاشته شده است.

به دنبال وقایعی که در اعتراض به اقدامات مقامات توسط مردم خشمگین رخ داد، در بهار سال ۱۳۷۱ تظاهراتی اعتراض آمیز در بسیاری از شهرهای ایران از جمله شیراز، اراک، و مشهد برپا گردید. این تظاهرات که طی آن چندین نفر کشته شدند به دستگیری صدها نفر و اعدام دست کم هشت نفر منجر شد.

آتش اعتراضات ۹ خرداد مشهد که خبرش را رادیو تهران اعلام کرد، به خاطر تلاش مقامات شهرداری برای تخریب ساختمانهای غیرمجاز و تخلیه اجباری ساکنان آنها شعله‌ور گردید. بنابر گزارش آسوشیتد پرس، دولت "بولدوزرها را برای تخریب بناهایی فرستاده بود که به تصرف عدوانی درآمده و ده‌ها هزار کارگر شاغل در کارخانجات اطراف را سکنی داده بودند." زاغه‌نشینان خشمگین در شهر به تظاهرات پرداخته و ساختمانهای دولتی را به آتش کشیده و تخریب کردند. 

نماینده ویژه سازمان ملل به گزارشی اشاره کرد که برمبنای آن "در روز ۹ خرداد ۱۳۷۱، در طول وقایع و تظاهرات مشهد در استان خراسان، اعضای سپاه پاسداران انقلاب و سایر نیروهای انتظامی با شدت عمل بیش از حد به مقابله برخاستند و به روی تظاهرکنندگان آتش گشودند." عفو بین الملل نیز از کشته شدن چندین نفر و دستگیری ۳۰۰ نفر خبر داد. یکی از ساکنان مشهد در مصاحبه با بنیاد برومند تایید کرد که همسایه‌ای را در حال فرار از صحنه ناآرامی ها دیده و، همسایه توضیح داده بود که که نیروهای انتظامی به طرف مردم تیراندازی می‌‌کردند.

کمتر از دو هفته بعد از اعتراضات مشهد، عفو بین الملل گزارش داد که چهار نفر که در رابطه با ناآرامیهای ۹ خرداد دستگیر شده بودند، به مرگ محکوم شده و اعدام شده‌اند. این گزارش که برمبنای اطلاعیه رادیو تهران در روز ۲۰ خرداد ارائه شده بود، حاکی از محکومیت تعداد زیادی از مردم به زندانهای طویل المدت و شلاق و در انتظار حکم بودن بسیاری دیگر بود. عفو بین الملل همچنین از گزارشات تایید نشده دیگری خبر داد که برمبنای آنها تعداد واقعی اعدامها به مراتب بیشتر گزارش شده‌ بودند.

بیانات عمومی مقامات قضایی و مذهبی ایران به دنبال این وقایع حاکی از به کارگیری عامدانه نیروی مرگبار برای آرام کردن تظاهرکنندگان بودند. روزنامه نیمه رسمی کیهان در روز ٤ تیرماه توصیه‌های یک روحانی عالیرتبه، حجت الاسلام حائری، به مقامات نظامی را که در نماز جمعه شیراز ایراد شد، چنین نقل کرد: "شما نباید در مقابل دشمنان صبور باشید. باید فورا به آنها شلیک کنید. ... احکام اسلامی روشن هستند. نیازی به دادگاه و تحقیقات نیست. من همان شب بعد از واقعه به دادستان گفتم که بهتر است چند نفری را فورا در نقاط مختلف شهر اعدام کرد تا اینکه ده نفر را فردا اعدام کنید" (گزارش کمیته حقوقدانان). آژانس خبری رسمی ایرنا دستورات مقامات بالاتر را چنین گزارش کرده است: "مشکل آفرینان را یافته و مثل علف هرز درو کنید" (گزارش کمیته حقوقدانان). عفو بین الملل به نقل قولی از رئیس قوه قضاییه، آیت الله یزدی، اشاره ‌کرد که روندی خارق العاده را اعلام کرده بود مبنی بر آنکه "عدالت قاطع و سریع برای مجازات شورشگران [در مشهد] اعمال خواهد شد" (به نقل از رویتر در ۱۱خرداد ۱۳۷۱).

سازمانهای حقوق بشر رفتار سرکوبگرانه دولت ایران در مقابل معترضان و بی‌توجهی‌اش نسبت به استانداردهای بین المللی در روند قضایی که به اعدام آقای غلامحسین پورشیرزاد و سایرین تنها ده روز پس از اعتراضات انجامید را محکوم کردند. کمیته حقوقدانان برای حقوق بشر نوشت: "شهروندان مستقل احساس نگرانی می‌کنند چرا که نمی‌توانند واکنش مقامات نسبت به شرایط متشنج یا اغتشاش عمومی را پیش بینی کنند. مورد اخیر تظاهرات در مشهد، شیراز، و سایر شهرها بیانگر این مطلبند. چیزی که با یک رخداد شهری شروع شد، به یک واقعه اساسی مبدل گردید چرا که مقامات برای برقراری نظم آمادگی استفاده از ابزارهای غیرمرگبار را نداشتند."

دستگیری و بازداشت

آقای پورشیرزاد در شامگاه روز نهم خرداد ماه ۱۳۷۱ در حوالی چهارراه شهدا در اطراف کلانتری ۴ مشهد دستگیر شد. بنا بر اطلاعات موجود، عده‌ای بسیجی در حالی که روی سر او پتو انداختند، او را دستگیر کردند. خانواده آقای پورشیرزاد فردای آن روز از طریق تماس دادگاه از دستگیری او باخبر شدند. آقای پورشیرزاد به مدت ۱۰ روز در بازداشت بود و طی این روزها مسئولان زندان به او اجازه ملاقات و یا حتی تماس تلفنی با خانواده‌اش ندادند. دادگاه به آقای پورشیرزاد و خانواده‌اش اجازه گرفتن وکیل هم نداد.

دادگاه

دادگاه انقلاب اسلامی مشهد آقای پورشیرزاد را در فاصله همان ۱۰ روز بازداشت محاکمه کرد. درباره جزئیات این جلسه یا جلسات اطلاعی در دست نیست.

اتهامات

بنا بر گزارش روزنامه کیهان، اتهامات آقای پورشیرزاد «ایجاد رعب و هراس و سلب آزادی و امنیت مردم به طور مسلحانه، تخریب و سوزانیدن اماکن دولتی و مردم (در شهر مشهد)» اعلام شد. بر اساس گزارش کیهان او «سرکرده و محرک اوباش و آشوبگران» در وقایع سال ۱۳۷۱ مشهد معرفی شد.

دولت جمهوری اسلامی ایران در نامه سوم آذر ماه ۱۳۷۱ آقای پورشیرزاد را به داشتن محکومیت‌های پیشین متهم کرده است. این نامه همچنین او را به «قتل، سرقت، و حمله» متهم کرده است، اما این نامه هیچ اطلاع روشنی از تاریخ، قربانیان، یا شرایطی که قتل صورت گرفته، به دست نمی‌دهد.

در شرایطی که حداقل تضمینهای دادرسی رعایت نمی‌شود و متهمین از یک محاکمه منصفانه محرومند، صحت جرایمی که به آنها نسبت داده می‌شود مسلم و قطعی نیست. سازمانهای بین المللی حقوق بشراشاره به گزارشهایی می‌کنند دال بر اینکه مقامات جمهوری اسلامی به مخالفین سیاسی خود اتهامات کاذبی از قبیل قاچاق مواد مخدر یا ارتکاب جرائم عمومی و جنسی نسبت داده وآنان را همراه با محکومین غیر سیاسی دیگر اعدام می‌نمایند. هر سال، صدها نفر در دادگاه‌های جمهوری اسلامی به اتهام ارتکاب جرائم عمومی محکوم می‌شوند. شمار افرادی که بر اساس اینگونه اتهامات کاذب به اعدام محکوم شده‌اند معلوم نیست.

مدارک و شواهد

در نامه‌ نماینده دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل به تاریخ سوم آذر ماه ۱۳۷۱ ذکر شده است که آقای پورشیرزاد و سه نفر دیگر به انجام قتل، سرقت، و حمله اعتراف کرده‌اند.

سازمانهای بین المللی حقوق بشر بارها دولت جمهوری اسلامی ایران را به خاطر اعمال سیستماتیک شکنجه‌های شدید و استفاده از سلولهای انفرادی جهت گرفتن اعتراف از زندانیان محکوم کرده‌اند و صحت اعترافاتی که تحت فشار از متهمان گرفته شده است را مورد پرسش قرار داده‌اند. سازمانهای حقوق بشر همچنین به روند نفی و بازپس گیری اعترافات و توبه زندانیانی که آزاد شده‌اند نیز اشاره کرده‌اند.

دفاعیات

بنا بر اظهارات افراد مطلع و آشنا با آقای پورشیرزاد، او در آشوب‌های شهری سال ۱۳۷۱ مشهد نقشی نداشت و به اشتباه دستگیر شده بود. این افراد مطلع همچنین داشتن سوءسابقه و محکومیت‌های پیشین نسبت داده شده به او را رد کردند.

از دفاعیات آقای پورشیرزاد در دادگاه اطلاعی در دست نیست.

حکم

دادگاه انقلاب اسلامی مشهد آقای غلامحسین پورشیرزاد را به مرگ محکوم کرد. این حکم توسط هیئتی از قضات ویژه تایید شد که از سوی رئیس قوه قضاییه برای اطمینان از سرعت محاکمه کسانی که در رابطه با اعتراضات دستگیر شده بودند، فرستاده شده بود.

بنا بر اطلاعات موجود، آقای پورشیرزاد در روز بیستم خرداد ماه ۱۳۷۱ در زندان مشهد به دار آویخته شد. او پیش از اجرای حکم اعدام، با نوشتن وصیت‌نامه دست‌نویس کوتاهی از زندان با خانواده‌اش خداحافظی کرد. (تحقیقات و مدارک موجود در بنیاد برومند)

نماینده دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل با تایید سرعت روند قضایی، گفت: «به خاطر خواست عموم برای مجازات فوری آنان، هیئت ویژه‌ای از جانب شورای عالی قضایی به استان خراسان فرستاده شد تا تشریفات دادگاه را زیر نظر بگیرد. در نتیجه حکم اعدام آنها توسط مقامات عالی تایید شده و متعاقبا به مرحله اجرا درآمده است.»

پیکر آقای پورشیرزاد پس از اعدام برای خاک‌سپاری به خانواده‌اش تحویل داده شد. خانواده آقای پورشیرزاد بنا بر وصیتش او را در آرامگاه خواجه اباصلت مشهد به خاک سپردند.

---------------------------------

* آقایان:‌ جواد گنجی خانلو، حمید جاوید، علی صادقی

تصحیح و یا تکمیل کنید